فیل سفید در سازمان

فیل سفید , استعاره ای در ادبیات مدیریت کسب و کار بوده, که به موضوعاتی اشاره می نماید , دارای هزینه زیادی ولی فاقد هرگونه فایده و سود.

در واقع فیل سفید همان خطای شناختی تشدید تعهد  است, که بر روی تصمیم گیری افراد تاثیر گذاشته و آنها تنها به دلیل پرداخت هزینه زیادی بر روی موضوعی پافشاری می نمایند.

استعاره های فیل سفید

فیل سفید در مدیریت استعاره از موضوعی‌است که هزینه زیادی برای آن شده است و هیچ خاصیت مفیدی ندارد! و از آن‌جهت کنار گذاشته نمی‌شود که صرفاً برای آن هزینه شده است.

در مدیریت و کسب و کار، فیل سفید استعاره‌ای برای کار، اقدام، سرمایه‌گذاری یا پروژه‌ای است که به خاطر هزینه‌های زیاد برای بهره‌برداری و نگهداری غیرسودآور است و به احتمال زیاد غیرسودآور باقی خواهد ماند اما به دلایل مختلف، از جمله به خاطر هزینه‌های زیادی که صرف آن شده است، کنار گذاشته نمی‌شود.

به طور کلی، در دنیای اقتصاد و کسب‌وکار، فیل سفید به پروژه‌هایی گفته می‌شود که برای به ثمر رساندن آنها زمان و هزینهٔ زیادی صرف کرده‌ایم اما سودآوری چندانی برایمان ندارند.

داستان فیل سفید

در گذشته، فیل‌های سفید در کشورهای آسیایی به‌ خصوص تایلند، هند، سریلانکا، میمار و … به عنوان حیوانات مقدسی شناخته می‌شدند و این در حالی بود که نگهداری یک فیل سفید، هزینه‌ٔ نسبتاً زیادی برای صاحبش داشت چرا که با غذاهای معمولی نمی‌شد این‌گونه فیل‌ها را تغذیه کرد و به خاطر مقدس بودنشان، باید توجه ویژه‌ای دریافت می‌کردند.

اصطلاح فیلد سفید در دنیای اقتصاد، به پادشاه کشوری به نام سیام در سال ۱۸۵۱ -نام قدیم تایلند- برمی‌گردد که از دست یکی از درباریانش ناراحت شد و برای انتقام گرفتن، یک فیل سفید به وی هدیه داد! اگرچه که این فیل سفید چیز ارزشمندی بود و مایهٔ مباهات آن فرد محسوب می‌شد، اما هزینه‌ٔ نگهداری آن به شکلی بود که پذیرندهٔ هدیه را به خاک سیاه می‌نشاند و بالتبع پادشاه به هدفش دست می‌یافت! به عبارت دیگر، آن فرد دریافت‌ کنندهٔ هدیه از طرفی نمی‌خواست که یک حیوان مقدس را از دست بدهد اما از طرفی هم از عهدهٔ خرج و مخارج‌اش برنمی‌آمد و دچار یک دوگانگی شده بود!

اساسا چرا پروژه‌های فیل سفید ساخته می‌شوند؟

«تانگری» می‌نویسد: «سیاست صنعتی زامبیا نه تنها ساخت چنین پروژه‌هایی را تجویز می‌کرد، بلکه پروژه‌ها ساخته می‌شدند در عین حال که کاملا معلوم بود اینها فیل سفید هستند و بدتر آنکه باعث عقب‌نشینی و به اجرا درنیامدن پروژه‌های مطلوب اجتماعی می‌شدند.»

متاسفانه شیوع فیل سفید منحصر به کشور زامبیا نیست. یکی از دقیق‌ترین مطالعات به عمل آمده از فیل سفید، کتاب کیلیک (۱۹۷۸) در مورد سیاست‌های توسعه اقتصادی غنا است. او نمونه‌های بسیار مفصلی آورده است که چگونه محاسبات هزینه- فایده لحاظ نشده و پروژه‌های سرمایه‌گذاری ناکارآ اتفاق افتاده است.

یکی از آن نمونه‌ها «مجتمع صنعتی تولید دام و صنایع جانبی» است که در صفحه ۳۱ چنین نوشته است:«کارخانه کفش … به مجتمع دامداری در شمال کشور ارتباط پیدا می‌کرد که بواسطه آن باید پوست خام به منطقه جنوب (با فاصله بیش از۵۰۰ مایل) و کارگاه دباغی (که اکنون تعطیل شده) حمل می‌شد. چرم حاصله به کارخانه کفش در «کومایی» در مرکز کشور و در ۲۰۰ مایلی شمال کارخانه دباغی برگردانده می‌شد. از آنجا که بازار اصلی کفش در «آکرا» و در قلب پایتخت قرار داشت پس محصول نهایی باید حدود ۲۰۰ مایل دیگر به طرف جنوب حمل می‌شد.»

مثال غنا، انگیزه اصلی این بحث را روشن می‌کند. مشکل زمان ریاست جمهوری قوام نکرومه سرمایه‌گذاری ناکافی نبود. در واقع نظر اجماعی این است که موجودی سرمایه در خلال سال‌های ۱۹۶۵-۱۹۶۰ به میزان ۸۰‌درصد افزایش یافت که ۶۰‌درصد آن از سوی بخش عمومی بود (۸۰ درصد در فعالیت های غیرساختمانی). مشکل به شیوه تخصیص این سرمایه‌گذاری‌ها باز می‌گشت.